Living LAB 040

De wijze waarop we nu bouwen en wonen in Nederland, roept vragen op. Zeker als je het bekijkt vanuit de grote vraagstukken van nu: de sociale cohesie in woonwijken neemt af, er is een groot tekort aan (betaalbare) woningen en de huidige manier van bouwen belast het milieu vaak nog flink. In Living LAB 040 onderzoeken innovatiepartners, overheden, kennisinstellingen en burgers hoe het anders kan.

Over Living LAB 040

LL040 is opgericht door bouwinnovators Monique Donker en Jos Lichtenberg. Jos focust zich op het vergroten van het succes van innovatieprocessen en op de technische kant van vernieuwing. Hij bedacht Slimbouwen® en is emeritus professor Productontwikkeling bij de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven. Daarvoor werkte hij bij onder meer Rockwool, DSM en Bureau A+. Monique richt zich op de zachte kant van innovatie, zoals de manier waarop innovatie tot stand komt én vast onderdeel wordt van de bestaande praktijk. Zij is consultant op het gebied van bouwinnovatie. LL040 werkt nauw samen met het team wonen van de gemeente Eindhoven.

Naast LL040 werken Monique en Jos ook samen in Off Road Innovations, waarmee ze zich richten op innovatie in de bouw van onderwijshuisvesting.

Lees meer op livinglab040.com.

Over de aanleiding

De bouwsector kán en moet iets doen aan de opgaven van nu en straks. Maar daarvoor is wel radicale vernieuwing nodig, op alle fronten: vanaf het prille begin van een bouwplan en het bouwrijp maken van grond, tot en met bouwoplevering, onderhoud en beheer. Maar ook het van meet af aan betrekken van bewoners en het versterken van sociale cohesie horen daarbij. Een levend lab als Living LAB 040 is daar bij uitstek geschikt voor. Het biedt ruimte voor experiment en om te leren. En het is een plek om na te denken over scenario’s voor de toekomst. Dat past goed bij Eindhoven: hier zit innovatie in het dna. Plus: deze snelgroeiende stad heeft uitdagingen genoeg. Hoe ziet een gezond groeiende stad van de toekomst eruit? Dat is de centrale vraag van Living LAB 040. Voor een antwoord op deze vraag zijn slimme, vernieuwende antwoorden nodig.

Over het proces

Het idee
Radicaal veranderen binnen bestaande bouwkaders en - projecten is lastig. Innovatie vereist namelijk lef: je moet soms risico nemen en bestaande kaders loslaten. Dit living lab is bijzonder omdat het onderdeel is van een echte woonwijk, waar echte mensen in de ontwikkelde huizen wonen en zo bijdragen aan het onderzoek.

In 2020 onderzochten initiatiefnemers Monique en Jos de haalbaarheid van zo’n lab in Eindhoven, nadat de gemeente Eindhoven partijen vroeg om met voorstellen voor een lab te komen. De gemeente stelde kaders op en zocht grond voor experimenten in bouwen en wonen. Daar vonden Monique, Jos en gemeente Eindhoven elkaar. Na verder onderzoek naar de haalbaarheid, het maken van afspraken en het tekenen van een overeenkomst kon Living LAB 040 van start. Sinds 2021 experimenteren koplopers in de bouw vijftien jaar lang, op 8500 vierkante meter, in Buurtschap te Veld in het noordelijke puntje van Eindhoven. Living LAB 040 huurt de grond van de gemeente, en de gemeente faciliteert en werkt met het lab samen. Want als er nieuwe experimenten in het gebied komen, is daar vanuit de gemeente vaak ook actie nodig. Denk aan regels, een verordening of beleid. Ook denkt de gemeente mee op wat speerpunten en onderzoeksopgaven voor het lab kunnen zijn, zoals: sociale cohesie in hoogbouw, circulariteit en betaalbare woningen.

Een living lab als dit is uniek in de wereld. Marktpartijen startten Living LAB 040, en niet – zoals vaker bij living labs – kennisinstellingen of de overheid. Het onderzoek van Living LAB 040 is dus marktgedreven en daardoor ook meteen relevant en toepasbaar voor diezelfde markt.

Het plan
Living LAB 040 bestaat uit programmapartners, innovatiepartners, kennisinstellingen en de burgerdenktank. De burgerdenktank bestaat uit betrokken burgers. Zij denken mee over plannen van de innovatiepartners, vanuit het perspectief van de inwoners. Ook komen ze met eigen ideeën voor experimenten. De eerste woningen zijn inmiddels bewoond en de volgende woningen zijn in aantocht.

De programmapartners denken mee over de toekomstscenario’s en visie voor de stad van morgen en zijn een klankbord voor Living LAB 040. Ook volgen ze de resultaten van het lab en ze trekken hier zelf lessen uit. Hoe kan een gemeente als Eindhoven innovatie op dit vlak stimuleren? En wat vraagt dat van het ambtelijk apparaat?

De innovatiepartners initiëren experimenten. Zoals het bedrijf Ferlem, dat werkt aan een flexibele, duurzame en betaalbare woonoplossing die er ook nog eens aantrekkelijk uitziet. Of studententeam VIRTU/e, dat een slimme module ontwikkelde om een verdieping aan bestaande woningen toe te voegen. De module stond al op andere plekken, en is dus al twee keer eerder uit elkaar gehaald en opnieuw opgebouwd. Ook dat levert lessen op: hoe zorg je bij het afbouwen, vervoeren en opbouwen voor zo weinig mogelijk afval, met welke logistieke processen zorg je voor een minimale afbreek- en opbouwtijd en op welke manier pas je het ontwerp op iedere locatie optimaal aan op de omgeving?

Innovatiepartners kloppen in principe bij Living LAB 040 aan. Ze kennen het lab via de netwerken van Monique en Jos, via andere partners of via bouw(innovatie)gerelateerde evenementen en congressen. Maar er zijn ook innovatievragen waar Jos en Monique zélf geschikte partners bij zoeken. Zoals netbeheerder Enexis met wie ze een vernieuwende energiestrategie voor de toekomst bedachten. Hierdoor is minder vertraging op bouwprojecten én een lagere belasting op het energienet. Innovatiepartners zijn overigens niet vijftien jaar lang bij het living lab betrokken. Zolang een partner een leervraag heeft, is hij welkom op het lab. Zijn alle vragen beantwoord? Dan maakt hij plaats voor een nieuwe partner. De vertrekkende innovatiepartner neemt dan alles wat hij inbracht weer mee.

Dus als Ferlem op een bepaald moment klaar is met experimenteren, demonteert het bedrijf zijn woningen in Living LAB 040 en verplaatst ze naar een andere locatie. Bewoners verhuizen dan naar een ander huis in het lab of daarbuiten. En dat weten ze. Maar deze bewoners zien dat niet als een drempel. Zij kiezen er bewust voor om onderdeel te worden van het levende lab. Veelal doen zij dit vanuit intrinsieke motivatie. Ze geloven dat bouwen in ons land ánders kan, en leveren aan die transitie graag een bijdrage.

De uitvoering
Uiteindelijk komen er meer dan 100 woningen op Living LAB 040. Maar wanneer dat gebeurt en of alle woningen er gelijktijdig staan, is nu nog niet duidelijk. Living LAB 040 is natuurlijk geen normale woonwijk. Innovatie staat voorop: experimenten beginnen klein en gefaseerd breidt het onderzoek en daarmee het fysieke lab zich steeds verder uit. Bij de ontwikkeling van woningen kan elke stap een leermoment zijn. Ook kunnen zich nog nieuwe innovatiepartners melden voor hun experiment bij Living LAB 040. Alle experimenten voldoen aan (een of meerdere van) de vijf innovatiepijlers van het lab: efficiënt georganiseerd, ruimtelijk aantrekkelijk, welzijn als uitgangspunt, verantwoording nemend en wendbaarheid als kracht.

Eén van de experimenten op de planning, bedacht door Living LAB 040 zelf, is The Urban village. Dit project bestaat uit 24 huizen die hangen aan een constructie van beton, hout of metaal, met een gemeenschappelijke tuin. Aantrekkelijk wonen op hoogte, in het groen. Een belangrijk aspect van The Urban Village is de basis voor een industriële aanpak, met het oog op kwaliteit én betaalbaarheid. Hiermee onderzoeken innovatiepartners en burgers de mogelijkheden van een verhoogd maaiveld. Gemeente Eindhoven neemt hier een actieve rol in: als aanjager, ambassadeur, facilitator en als adviseur in bijvoorbeeld wet- en regelgeving.

Samen met Fontys Hogeschool onderzoekt Living LAB 040 op dit moment hoe ze de resultaten op een pakkende manier en met nieuwe technologie kan delen – op de locatie van het lab, tijdens rondleidingen of bezoek van geïnteresseerden – en daarbuiten, bijvoorbeeld met een game, artikelen of filmpjes. Verschillende resultaten presenteert Living LAB 040 tijdens Dutch Design Week 2024.

Innovatiepartners die willen meedoen met een eigen R&D-programma kunnen zich melden bij Living LAB 040.

Artist impressions: LL040 en KaiserVR