Inspiratieboek KnoopXL

Wil je van een nieuwe wijk een prettige, levendige en goed bij bewoners en ondernemers passende plek maken? Betrek hen dan al in een vroeg stadium bij de ontwikkeling ervan. Gemeente Eindhoven gaat nu al in gesprek met toekomstige gebruikers van KnoopXL, het gebied rond het centraal station van de stad. Nu al, want pas over twintig of dertig jaar is de nieuwe stadswijk af.

Wat heb jij over tien of twintig jaar nodig? Zo’n abstracte vraag is lastig te beantwoorden. Om toch aan bruikbare input te komen voor KnoopXL, werkt gemeente Eindhoven met een designaanpak: creatieve interacties prikkelen ondernemers, Eindhovenaren en andere gebruikers van het gebied om hun (latente) wensen en behoeften op tafel te leggen. Twee interventies tijdens de Dutch Design Week (in 2019 en 2021) en straatinterviews in het gebied in 2020 leidden tot een inspiratieboek met een kaartenset waarin de wensen en behoeften van alle respondenten tastbaar zijn gemaakt. Projectontwikkelaars krijgen dit boek inclusief een co-creatiesessie met specialisten vanuit de omgeving en gemeente, onder leiding van een social designer. In deze sessie verkennen de partijen aan tafel de specifieke context van het project, aan de hand van de aanbevelingen uit de stad (de kaartenset). Dit geeft de projectontwikkelaar richting bij het maken van verdere plannen, waarbij oog is voor wat de toekomstige gebruiker van zo’n nieuwe plek verlangt.

Over cocosmos

Onderzoeks- en ontwerpbureau cocosmos is gespecialiseerd in co-creatie en onderzoek bij maatschappelijke vraagstukken. Het bureau werkt vanuit de visie dat bewoners, ondernemers en bezoekers samen de stad maken. In co-creatie ontstaan gebieden die meerwaarde hebben voor de mensen die in zo’n gebied verblijven. Maar hoe kom je erachter waar zij in de toekomst behoefte aan hebben? In hun onderzoeksaanpak gebruiken de ontwerpers van cocosmos hun creativiteit om ervaringen te creëren waar door middel van interacties (latente) wensen en behoeften van mensen naar boven worden gehaald. Want wat mensen zeggen is vaak iets anders dan wat mensen doen. Op deze manier kom je tot nieuwe inzichten en komen verborgen behoeftes naar boven. Een goede overdracht van de resultaten van het onderzoek is voor cocosmos erg belangrijk. Uit deze motivatie is ook het inspiratieboek voortgekomen, door de inzichten tastbaar te maken en in een vorm te gieten die mooi te presenteren is worden de inzichten breder gedragen en ingezet. Zodat een projectontwikkelaar of gemeente het zeker meeneemt in verdere planvorming.

Over de aanleiding

Het stationsgebied van Eindhoven barst uit haar voegen. Er is steeds meer behoefte aan bus-, trein- en fietsvervoer van en naar de stad en omgeving. Ook de druk op de woningmarkt – Eindhoven is de vijfde stad van het land en huisvest veel expats – neemt de komende jaren flink toe. Aan de andere kant is ook hittestress een probleem. In de relatief versteende binnenstad is het in de zomer veel te warm en hemelwater kan steeds lastiger weg. Meer groen is één van de oplossingen. Hoe breng je transport, woonruimte en klimaatbestendigheid bij elkaar?

Aan de achterzijde (de noordkant) van Eindhoven Centraal is straks ruimte genoeg. Het busstation breidt uit en verdwijnt onder de grond. De drukke doorgangsweg Fellenoord wordt autoluw. Dat zorgt voor mogelijkheden: voor woningen, met veel ruimte voor groen en ontspanning.

De komende decennia ontstaat zo een splinternieuwe woonwijk, zij aan zij met het station en midden in het stadscentrum. Een interessant gebied dat veel verschillende functies bundelt. Er wonen mensen, er werken mensen en het gebied is een doorgangsplaats voor passanten op weg van en naar het station.

Over het proces

Het idee
Hoe wil jij wonen over twintig, dertig jaar? Waar heb jij tegen die tijd als ondernemer behoefte aan? Dat zijn abstracte vragen. En als je ze zo op de man af stelt, zijn ze lastig te beantwoorden. Want ja, wat wil je eigenlijk? Waarschijnlijk leiden ze tot heel praktische antwoorden: bankjes om uit te rusten. Goede toegangswegen om de zaak te bevoorraden. Een supermarkt. Genoeg bussen en treinen om van a naar b te komen. Interessante antwoorden, maar niet waar gemeente Eindhoven voor KnoopXL naar op zoek was. Zij wilden weten hoe de nieuwe wijk achter het Centraal Station meerwaarde biedt voor de mensen die er wonen, werken of passeren. Wat voor gevoel moet het gebied hen geven? Welke functies heeft het gebied voor hen? Welke identiteit past daarbij? En wanneer zouden ze zeker terugkomen? Om antwoorden op dit soort vragen te achterhalen, is een ander soort onderzoek nodig. Door niet rechtstreeks te vragen naar wat ze willen, maar hen te prikkelen hun (latente) behoeften en wensen bloot te geven.

Het plan
Een designaanpak helpt mensen op creatieve manier naar hun meest wenselijke situatie te kijken. Voor KnoopXL begon dat tijdens Dutch Design Week 2019. In The Student Hotel keken bezoekers in de virtuele toekomstige realiteit van Fellenoord. Hun reacties en tips schreven ze op een bierviltje en ze reageerden op stellingen door stickers te plakken. Bijvoorbeeld ‘wil je dat dit gebied vooral bruisend en levendig is tussen 7.00u - 19.00u of tussen 19.00u en 7.00u ?’ In juli 2020 interviewde gemeente Eindhoven ongeveer vijftig mensen in het gebied op straat. Zij beantwoorden vragen, en prioriteerden op borden de onderwerpen die zij het belangrijkst vonden. Tijdens Dutch Design Week 2021 opende Huiskamer KnoopXL in het oude VVV-kantoor aan de zuidkant van het station. Zo’n 2.300 bezoekers dachten via die DDW-expositie mee over de invulling van het gebied. Bijvoorbeeld door met stickers op toekomstschetsen en impressies van het gebied aan te geven wat ze mooi vonden, of wat ze juist misten. Ze deden suggesties voor toekomstige evenementen in het gebied en lieten een boodschap achter in het gastenboek. Een aantal borrelsessies met stakeholders op specifieke onderwerpen (bijvoorbeeld groen, mobiliteit, levendigheid of wonen) zorgde voor nog meer diepgang in de adviezen aan de gemeente. In 2022 lichtte gemeente Eindhoven tijdens Dutch Design Week aan de hand van een maquette de plannen voor het gebied verder toe en was er ruimte voor reacties en ideeën van bezoekers. Daarnaast was er een buurtbingo over de resultaten van het onderzoek tot nu toe. In totaal zijn toen vijfduizend Eindhovense adressen uitgenodigd, naast bezoekers van DDW.

De uitvoering
Leuk natuurlijk, zo’n onderzoek naar wensen en behoeften, maar hoe zorg je ervoor dat de resultaten ook worden gebruikt? Stel: initiatiefnemer en gemeente slaan formeel de handen ineen. Op dat moment krijgt de initiatiefnemer het Inspiratieboek, plus het vriendelijk verzoek deel te nemen aan een cocreatiesessie. En dat is uniek in Nederland. Hiermee steekt Eindhoven haar nek uit voor het luisteren naar toekomstige bewoners, ondernemers en bezoekers van zo’n ontwikkelgebied.

Gemeente Eindhoven en cocosmos bundelden de uitkomsten van alle onderzoeken in een inspiratieboek. De resultaten visualiseerden ze met een kaartenset, die ontwikkelaars bij het maken van de plannen moeten gebruiken. Tijdens de fase van het voorlopig ontwerp, plant gemeente Eindhoven een cocreatiesessie met de ontwikkelaar, om de wensen en behoeften goed bij deze partij onder de aandacht te brengen. De samenstelling van deelnemers tijdens zo’n sessie is afhankelijk van de context van het project. Gaat het om een project in een groene omgeving? Dan sluiten er experts op dit vlak bij de sessie aan. ZIjn er uitdagingen op sociaal gebied? Dan nodigen ze mensen met een achtergrond in die richting uit.

Het inspiratieboek is gedrukt in een beperkte oplage, en alleen beschikbaar voor stakeholders en partijen die er iets mee kunnen en moeten doen. Bijvoorbeeld door meer reuring te geven aan het inspiratieboek (bijvoorbeeld de citymarketeers van Eindhoven 365), of omdat ze het moeten toepassen (projectontwikkelaars). Het inspiratieboek bestaat uit een ringband en losse inspiratiekaarten, en dat is niet zomaar. Op deze manier kan het boek steeds aangevuld en geüpdatet worden. Belangrijk, aangezien de ontwikkeling van het gebied nog zo lang duurt. De nieuwe bevindingen vult gemeente Eindhoven steeds aan in het boek. Projectontwikkelaars en stakeholders die het boek al in hun bezit hebben, krijgen de nieuwe aanbevelingen per post.

De resultaten van het onderzoek zijn in de bijbehorende kaartenset gebundeld in tien thema’s: groen, mobiliteit, gezondheid, inclusieve samenleving, duurzaamheid, economie, levendigheid, wonen, identiteit en publieke ruimte. Voorbeelden van kaarten zijn: ‘Inrichting openbare ruimte die een gezonde levensstijl aanmoedigt’, ‘Laat de natuur de natuur zijn’, ‘Langzaam verkeer staat centraal’, ‘Betaalbaar wonen’ en ‘Stimuleer sociale cohesie, juist bij hoogbouw’.

De toekomstplannen

KnoopXL is een gebied in ontwikkeling. Op korte termijn gaat de zuidzijde van het station op de schop. Aan de noordzijde zijn concrete plannen voor een woontoren op de locatie waar nu het gebouw ‘de Vierlander’ staat. Daarnaast werkt gemeente Eindhoven aan een (visuele) identiteit voor het gebied, zodat je bij elke activiteit of uiting meteen ziet dat het over KnoopXL gaat

Meer ontdekken over KnoopXL?
Lees deze 5 vragen en antwoorden.