Intelligent Lighting System Eindhoven

Het Lux Lab ontwikkelde in opdracht van gemeente Eindhoven ILSE, wat staat voor Intelligent Lighting System Eindhoven. ILSE is een flexibel lichtsysteem dat werkt op basis van verschillende verlichtingsscenario’s. De behoefte aan licht in een binnenstad is namelijk niet altijd en overal hetzelfde. Op het terras is zachte sfeerverlichting prettig, terwijl bij het sluiten van de winkels en het naar huis haasten helder licht beter werkt.

Het Lux Lab deed voor hun ontwerp onderzoek onder bezoekers, bewoners en ondernemers, samen met een consortium van experts. Het consortium bestond uit Tast, I-sago, Buro 33, Thuismakerscollectief, Krachtgroen, VR MaMa producties, Kaiser VR, Arsis en ShapeService. Met neurofeedback (het meten van hersengolven) onderzocht het consortium hoe mensen reageren op verschillende lichtscenario’s. Met VR testten ze lichtscenario’s in de (virtuele) omgeving. Dankzij de op onderzoek gebaseerde lichtscenario’s ademt het licht straks als het ware mee met de dynamiek in de stad. Zo wordt verlichting een meer vanzelfsprekend onderdeel van de publieke ruimte en draagt het bij aan een fijner, veiliger leefklimaat.

Over Het Lux Lab

Het Lux Lab is een onafhankelijk, Eindhovens lichtontwerpbureau voor de openbare ruimte, opgericht door Ellen de Vries. Het bureau ontwerpt het avondbeeld van steden en dorpen met openbare verlichting en andere vormen van licht, die de sfeer en deels ook de veiligheid in de avond beïnvloeden. De behoefte en het comfort van mensen is daarin leidend. Het idee van licht dat meeademt met de dynamiek in de stad, staat centraal in de projecten van dit bureau.

Het Lux Lab verbindt altijd een consortium van experts aan zich. Bijvoorbeeld voor psychologisch en neurologisch onderzoek, voor onderzoek naar lichtarmaturen of voor advies over het gebruik van data. Het Lux Lab is daarbij de linking pin, die de uitkomsten van onderzoek en ontwikkeling samenvat in een uiteindelijk lichtontwerp.

Lees meer via hetluxlab.nl.

Over de aanleiding

De binnenstad van Eindhoven gaat op de schop. Zo werkt de gemeente aan een straatbeeld dat beter past bij deze dynamische stad waar tech, design én kennis samen komen. Verlichting is daar een belangrijk onderdeel van. Net zoals in binnenruimtes, kan verlichting de sfeer in openbare ruimte maken (of breken).

De aanloop naar slimme, flexibele verlichting maakte Eindhoven al in 2013, bij de ontwikkeling van Strijp-S. In opdracht van gemeente Eindhoven plaatste het Belgische bedrijf Schredér slimme ledlampen met full color (RGB) licht – de eerste gekleurde straatverlichting ooit in Eindhoven – op onder meer de Torenallee. Die armaturen stel je bijvoorbeeld in op helder licht op een donkere winterochtend, terwijl in de avond warme kleuren beter passen. Ook bij evenementen hebben de lampen een functie. Zo kunnen ze worden ingezet voor de begeleiding van mensenmassa's (crowd management) tijdens voor of na een concert of festival. Het lichtproject op Strijp-S won in 2014 de eerste prijs van de Auroralia Award: een mondiale prijs voor duurzame lichtprojecten.

De resultaten op Strijp-S maakte hongerig naar meer. Daarom wilde de gemeente Eindhoven ook slimme straatverlichting voor de doorontwikkeling van de binnenstad. Een compact gebied, dat veel verschillende functies in de openbare ruimte combineert. Neem alleen al Stratumseind: dé uitgaansstraat van Eindhoven, waar ook gezellig gegeten moet kunnen worden. Of de Rechtestraat: overdag winkelstraat, maar ‘s avonds kil en uitgestorven. Terwijl de gemeente wonen boven de winkels juist stimuleert. Hoe zorg je dan toch voor een prettige beleving?

De gemeente schreef een Europese aanbesteding uit, met als opdracht: een interactief, slim systeem dat op basis van verschillende scenario’s de stad verlicht, en dat meebeweegt met de stad. Het systeem moet dus ook buiten de scenario´s van het vaste lichtplan om aangepast kunnen worden. Het Lux Lab –Een lichtontwerpbureau dat in de stad werkt, en zo de dynamiek hier goed kent – won de aanbesteding.

Over het proces

Het idee

Wat vinden we mooi, wat past binnen het budget en wat is hufterproof? Als het gaat over inrichting van de openbare ruimte en de keuze voor verlichting, zijn dat soort vragen vaak leidend. Bij Intelligent Lighting System Eindhoven is dat niet zo. Hier kozen de gemeente en Het Lux Lab een andere insteek. Ze startten vanuit de vraag: wat verwachten mensen van de openbare ruimte? Waar voelen ze zich veilig en comfortabel bij? Wat hebben ze nodig om hun doel van een bezoek aan de binnenstad te bereiken?

In plaats van een analyse van materiaalkeuze voor het armatuur en de keuze voor een bepaald ontwerp, startte een consortium van experts onder leiding van Het Lux Lab met een onderzoek onder bezoekers, bewoners en ondernemers. Hoe gebruiken zij de Rechtestraat, de Demer en het Stratumseind? Hoe voelen zij zich daar? Wat zijn hun verwachtingen? Met virtual reality testten ze vervolgens verschillende lichtscenario's: zeven scenario’s voor de Rechtestraat en zeven scenario’s voor het Stratumseind. De uitkomsten daarvan waren soms best verrassend. Zo riep een scenario met veel rood bij vrouwelijke deelnemers meer gevoelens van angst op dan bij mannen. Door aanvullend met neurofeedback (het meten van hersengolven) te onderzoeken wat er in de hoofden van deelnemers gebeurde, omzeilde het onderzoeksteam sociaal wenselijke antwoorden en toetsten ze of de emoties die mensen mondeling of schriftelijk gaven, overeen kwamen met de activiteit in de hersenen.

Het plan

De opdracht aan Het Lux Lab was om met vijf scenario’s voor de Eindhovense binnenstad te komen. Die vormden ze op basis van de onderzoeksdata. Zo is er een scenario voor als de winkels sluiten, rond vijf of zes uur ‘s middags. Dat lichtscenario helpt mensen om snel hun weg naar huis te vinden. Later op de avond is de Rechtestraat vooral een woonstraat. Met een lichtscenario zorgt het nieuwe, slimme lichtsysteem voor een thuisgevoel. De Rechtestraat voelt dan haast aan als een typische straat in een woonwijk. Voor het Stratumseind zijn scenario’s voor borreltijd en voor het uitgaanspubliek. Sfeervol licht voor tijdens het stappen, én zacht licht voor als de cafés in die straat om vier uur ‘s nachts dichtgaan. Nu zet de politie meestal het ‘veeglicht’ aan: fel, ongezellig licht. Maar fel licht zorgt juist voor een tegengesteld effect: het zorgt ervoor dat mensen stresshormoon cortisol aanmaken, waardoor ze juist actiever worden. En stappubliek, zeker als het onder invloed is, kan zelfs eerder agressief reageren dan bij zachter licht.

Voor het armatuur van het lichtsysteem koos Het Lux Lab voor ronde, organische vormen. De lamp heet Pebble, het lijkt namelijk op zo’n fijne, ronde steen kiezel die je over het water kunt laten scheren. Met deze vorm benadrukt het bureau zachtheid, als tegengewicht voor de stenige stad. Het armatuur is gemaakt van gerecycled verpakkingsmateriaal (PET) en 3D-geprint. Daardoor zijn de armaturen eindeloos te recyclen. Pebble kan flexibel ingezet worden: naast elkaar, gestapeld, onder elkaar. Een slim, duurzaam en uniek ontwerp voor gemeente Eindhoven.

De uitvoering

Met de vijf scenario’s is het plan niet af. Het Lux Lab adviseert gemeente Eindhoven om steeds te toetsen of wat onderzocht is, ook werkt. En blijft werken. De behoeften van mensen veranderen continu. Ook zijn andere factoren van invloed: denk aan jaargetijden of evenementen. ILSE is daarop ingericht: als het nodig of wenselijk is, kunnen de scenario’s worden aangepast of uitgebreid. Dat vraagt ook iets van de manier waarop Eindhoven met de straatverlichting in de openbare ruimte omgaat. Naast onderhouden en schoonhouden van de lichtarmaturen monitort de gemeente straks ook of de lichtscenario’s nog steeds voldoen aan wat de plek vraagt.

In eerste instantie worden de vijf scenario’s ingepland op basis van tijdschema’s. Tegelijkertijd onderzocht Het Lux Lab mogelijkheden om Intelligent Lighting System Eindhoven in de toekomst aan real time data te koppelen. Dan kan gemeente Eindhoven het innovatieve lichtsysteem op een smart manier inzetten: ‘ziet’ het systeem dat het regent? Dan past het automatisch de kleurenschema’s aan. Loopt iemand wat sneller door het midden van de winkelstraat? Dan krijgt diegene iets feller licht dan de mensen aan de zijkanten van de straat, die gewoon lekker aan het shoppen zijn. Het is de bedoeling dat het systeem ook bijleert, en het licht zo steeds beter aanpast op wat in de binnenstad gebeurt. Op dit moment onderzoekt gemeente Eindhoven hoe dit kan, zonder dat de mens zijn recht zich onbespied en anoniem door de stad te bewegen verliest. Dat is een belangrijke voorwaarde voor en zelflerend lichtsysteem.