De Bepaalbak

Democratie beperkt zich vaak tot de verkiezingsperiode en referenda. Burgers denken daarbuiten niet snel na over politieke kwesties. Of überhaupt over wat voor keuzes de landelijke, provinciale of lokale overheid namens hen maken. Met De Bepaalbak wordt een doodgewone handeling – afval weggooien – ineens een manier om een statement te maken. Een publiek statement: want anderen zien waar je voor kiest.

De Reuringdienst en Daan Wubben ontwikkelden De Bepaalbak in opdracht van Provincie Noord-Brabant, in een What if Lab. Het centrale doel: de kloof tussen burger en overheid verkleinen. Zeker tijdens verkiezingen voor de Provinciale Staten is de opkomst standaard laag. Door burgers in aanloop naar de stemdag stellingen voor te leggen, voelen ze zich beter betrokken. De Bepaalbak reist inmiddels al jaren door het land en staat onder andere in het stationsgebied van Vlissingen en Eindhoven. Overzees heeft de bak ook succes: een Amerikaanse vastgoedontwikkelaar kocht twee installaties waarmee hij burgers bevraagt over sociaal-maatschappelijke kwesties.

Over De Reuringdienst

De Reuringdienst maakt grote, abstracte sociale vraagstukken tastbaar. Op speelse manier verleidt dit Eindhovense socialdesigncollectief mensen om deel uit te maken van maatschappelijke vragen die óók over hen gaan. Zo zorgen ze bottum-up voor betrokkenheid bij lastige thema’s en onderzoeken ze wat speelt bij toekomstige gebruikers van bijvoorbeeld een woonwijk, plein of station. De Reuringdienst werkt altijd met fysieke installaties die aanzetten tot nadenken of een reactie ontlokken.

Kijk voor meer informatie op dereuringdienst.nl.

Over de aanleiding

Al jaren lopen de opkomstcijfers voor verkiezingen terug. Dat geldt zéker voor de provinciale verkiezingen. En begrijpelijk, want wat doet zo’n provincie nu eigenlijk? Veel burgers weten dat niet. Voor Provincie Noord-Brabant genoeg reden om in 2018 deel te nemen aan een What if Lab met een open call voor ontwerpers: hoe verkleinen we de kloof tussen politiek en burger?

In een What if Lab koppelt Dutch Design Foundation bedrijven of overheden aan designers. Samen onderzoeken ze een vraag en komen ze tot vernieuwende oplossingen. Zo ook Provincie Noord-Brabant met De Reuringdienst en Daan Wubben.

Het bleef niet bij alleen reuring rond de provinciale verkiezingen. De Reuringdienst zet de Bepaalbak nu regelmatig in voor andere projecten. Het is een goed middel om onderwerpen onder de aandacht van gebruikers van een gebied te krijgen. En om gesprekken op gang te brengen. Wie de Bepaalbak gebruikt, stemt immers publiekelijk. Dat betekent ook dat anderen jou op je stem kunnen aanspreken. En dat is precies de bedoeling. In Eindhoven staat de Bepaalbak gedurende een jaar op het Stationsplein. Elke twee maanden verschijnt daar een andere stelling: allemaal gaan ze over de grootschalige verbouwing die het komende decennium in het stationsgebied plaatsvindt. Het is een ludieke en interactieve manier om mensen te informeren over wat te gebeuren staat, en grip te geven door de mogelijkheid om mee te stemmen. Tijdens Dutch Design Week 2023 staan stellingen over de landelijke verkiezingen centraal.

Over het proces

Het idee

Een alledaagsere activiteit dan afval weggooien bestaat haast niet. We doen het elke dag wel een paar keer. Wat als zo’n onschuldig propje nu ineens als stembiljet dient? De drempel om te stemmen is dan wel heel laag. Iedereen mag, nee, moet stemmen.

En dat is waar afval en stemmen – twee zaken die niet zoveel met elkaar te maken hebben – bij elkaar komen. Meer mensen betrekken bij stemmen doe je door het gedrag te koppelen aan een alledaagse handeling. Een handeling die in de openbare ruimte plaatsvindt, die simpel is en waarmee je iedereen aanspreekt: ongeacht leeftijd, opleidingsniveau of andere kenmerken.

Het plan

Een prullenbak is een prullenbak. De ontwerpers kozen in hun installatie De Bepaalbak daarom bewust voor twee iconische Capitole afvalbakken. Lekker duidelijk en herkenbaar voor iedereen. Een frame eromheen en een bord met een bepaalde stelling en voilà: het prototype van De Bepaalbak was klaar. In de bak plaatsten de ontwerpers een sensor, die ze samen met studenten van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) ontwikkelden. Op die manier hielden ze de hoeveelheid stemmen voor ‘ja’ en voor ‘nee’ op afstand bij.

Het resultaat

Vervolgens testten de designers het effect van de bak. Ze zetten de installatie op verschillende plekken in Eindhoven: op plaatsen waar veel discussie over is. Bijvoorbeeld in de buurt van het vliegveld en op een plek waar vaak drugsafval wordt gedumpt. Maar ook op neutrale plekken, zoals een parkje of een plein in de stad. Ook stond De Bepaalbak in 2018 op de Dutch Design Week. Met negen verschillende onderwerpen uit de provinciale verkiezingen van 2015 – van streekvervoer tot en met windmolenparken – testten ze De Bepaalbak. Geïnteresseerden volgden de actuele cijfers op een speciaal daarvoor ingerichte website.

De testfase liet goed zien dat De Bepaalbak iets losmaakt bij de mensen die ‘m gebruikten. Zo waren er mensen die éérst naar de prullenbak liepen en daarna pas zagen dat het een stembak was. Er was iemand die met afval in de hand wegliep, onverrichter zake, omdat diegene niet kon kiezen. Ook was er discussie voor de installatie tussen mensen die nieuwsgierig waren naar elkaars stem. En een man die het afval van zijn partner uit de bak haalde, om het vervolgens in de andere bak te stoppen.

Wat de bak op korte termijn teweegbrengt (een stem, discussie of nadenken over een onderwerp) is maar een deel van het verhaal. Uiteindelijk is De Bepaalbak een middel om het verdere gesprek op gang te brengen. Neem het stationsgebied in Eindhoven. Gebruikers worden door de stellingen op De Bepaalbak meegenomen in de ingrijpende ontwikkelingen in het gebied. Doordat mensen zélf kunnen stemmen, denken ze na over wat er gebeurt. Ze vormen zich een mening. En ze uiten die mening. In plaats van dat het gebied wordt ontwikkeld zonder hun inbreng, maken ze er nu actief onderdeel van uit.