Transformatie van het Clausplein

Wateroverlast, watertekort en hittestress. Dat zijn de drie grote uitdagingen waar veel grote steden mee kampen. Zo ook Eindhoven met haar grotendeels versteende binnenstad. ‘Tegels eruit, groen erin’ is een goede strategie om hiermee om te gaan. In de binnenstad ligt dat nét wat ingewikkelder. Onder het Clausplein ligt namelijk een parkeergarage, waardoor ‘gewoon een park aanleggen’ geen optie was.

Donker Design kwam met een slim design op basis van een waterbergingssysteem. Dit systeem bestaat uit een soort kratten van gerecycled kunststof op het dak van de parkeergarage. Daarop ligt een laag speciaal voor dit project samengesteld intensief substraat als basis voor de beplanting. De kratten vangen water uit de omgeving en van het dak van de Witte Dame op. Is het langere tijd droog? Dan kunnen de planten en bomen uit die watervoorraad putten.

Het plein werd grondig vergroend met bomen, struiken, planten en gras. Plantensoorten die ook voorkomen in het heidelandschap rondom de stad, en die bijdragen aan de biodiversiteit in de omgeving. Dankzij speelse heuvels, een grasveld en diverse zitjes, is het plein nu een sfeervolle, relaxte plek om te verblijven.

Over Donker Groep

Donker Groep is de overkoepelende organisatie waaronder Donker Groen en Donker Design vallen. Donker Groen en Donker Design werkten samen met de gemeente Eindhoven aan het Clausplein.

Donker Design is een multidisciplinair ontwerpbureau dat groene interieurs en buitenruimtes ontwikkelt. Van groendaken en verticale tuinen, tot complete parken. Donker Design is specialist in klimaatadaptieve oplossingen, circulariteit en duurzaamheid. Ze staan bekend om hun vooruitstrevende oplossingen en creatieve kijk op hedendaagse problemen.

Donker Groen bestaat al meer dan 60 jaar. Ze begonnen als specialist op het gebied van groen aanleggen en onderhouden. Dankzij de samenwerking met Donker Design is hun werkterrein nu uitgebreid met het ontwerpen van groenprojecten.

Kijk voor meer informatie op donkergroep.com.

Over de opdracht

Eindhoven wil de binnenstad de komende jaren vergroenen. Het Clausplein was een volledig versteend plein op het dak van een parkeergarage. Afgezien van een groepje platanen, was er geen groen te vinden. De gemeente transformeerde het plein samen met Donker Groep in een klimaatbestendige oase in de binnenstad.

Deze opdracht maakt deel uit van de deelname van Eindhoven aan UNaLab, een Europees project dat steden klimaatbestendig maakt. UNaLab staat voor Urban Nature Laboratories. Steden wijzen gebieden aan als proeftuin om te experimenteren met ‘nature based’-oplossingen voor uitdagingen op het gebied van hitte en water. Naast Eindhoven doen ook de Italiaanse stad Genua en de Finse stad Tampere mee.

UNaLab stelde strenge eisen aan het plan. Zo moest het plein echt een ‘living lab’ worden. Donker Design maakte een voorstel om het plein te voorzien van slimme sensoren. Die meten de temperatuur, luchtkwaliteit en (anoniem) het gebruik van de locatie. Hierdoor kunnen andere Europese steden straks profiteren van de opgedane kennis in Eindhoven.

Naast de transformatie van het Clausplein vallen ook de herinrichting van de Vestdijk en het gebied rondom het Stadhuis en de vergroening van de winkelstraten, Stratumseind en het NRE-terrein onder het UNaLab-project.

Over het proces

Het idee

Donker Design ontwierp samen met de gemeente een plein vol duurzaam groen: planten, bomen en gras. Beplanting die relatief weinig onderhoud nodig heeft, maar wel voor veel biodiversiteit zorgt. Gebruikers stonden centraal in het ontwerp. Voor hen moest het plein een fijne plek worden om te verblijven. Daarom bevatte het ontwerp van veel comfortabele banken en zitjes, en een grasveld om op te liggen.

De basis van dit ontwerp was een wateropvangsysteem dat bestaat bestaat uit kratten die overtollig regenwater opvangen. Hierdoor hoeft het riool minder water te verwerken tijdens flinke plensbuien. In tijden van droogte voorziet het krattensysteem de bomen en planten op het plein van water. De uitdaging was om alles zorgvuldig door te rekenen, omdat het dak van de parkeergarage een beperkte belasting aan kan.

Door zijn open karakter staat het Clausplein soms bloot aan extreme weersomstandigheden. Zo kan het er door de hoge torens in de buurt flink waaien, en staat de zon er een groot deel van de dag op. Daarom kozen de ontwerpers voor robuuste planten die weinig onderhoud nodig hebben. Om de beplanting een extra stimulans te geven, nam Donker Design in het plan op dat Donker Groen jaarlijks een laag bladmulch aanbrengt. Daarmee gaan ze verdroging van het substraat tegen.

Donker Design besteedde in hun voorstel ook veel aandacht aan projectmanagement en stakeholdermanagement, omdat er naast de gemeente veel meer partijen bij de herinrichting van het Clausplein betrokken waren, waaronder de bewoners van de omliggende woontorens en de eigenaar van de parkeergarage.

De uitvoering

Tussen december 2019 en mei 2020 is het Clausplein volledig op de schop genomen. Onder het plein, op het dak van de parkeergarage, is een waterretentiesysteem aangelegd dat maar liefst 279.000 liter water kan opvangen. De grondlaag bovenop het systeem kan ook nog eens 556.000 liter water vasthouden. Het systeem heeft een overloop naar het regenwaterriool, zodat de grond niet te nat wordt. Ook de hemelwaterafvoer van de Witte Dame, het grote gebouw aan het plein, is aangesloten op het waterretentiesysteem.

Naast de 3 bestaande bomen zijn 15 nieuwe bomen geplant. Deze staan op kleine heuveltjes, zodat de wortels voldoende ruimte hebben. Daarnaast zijn er struiken, siergrassen en andere vaste planten geplant en werd er een grasveld aangelegd. In totaal is er 1.930 vierkante meter groen bijgekomen.

Om het plein zo circulair mogelijk opnieuw in te richten, zijn veel oude materialen hergebruikt. Een aantal lantaarnpalen en grondspots is opnieuw gebruikt, net als de fietsbeugels, een deel van de granietkeitjes en natuursteenbanden van in totaal 600 vierkante meter.

Het resultaat

Het groen op het plein zorgt voor een beter microklimaat: het dempt het geluid, vermindert de hittestress en zorgt voor meer biodiversiteit. Sinds de herinrichting heeft het Clausplein al meerdere fikse regenbuien en periodes van droogte het hoofd geboden. Tijdens de hittegolf in augustus 2020 was het plein een stuk koeler dan normaal. In tegenstelling tot eerdere jaren, kwamen mensen juist naar het plein toe om af te koelen.

Inwoners van de stad zijn erg enthousiast over de vergroening. De horeca op het plein heeft in de warmere maanden gezellige terrassen die uitlopen tot in het park. En dankzij de vele bankjes, heuveltjes en grasvelden is het sowieso een fijne plek om even uit te rusten.

Naast het Clausplein heeft de gemeente ook de omgeving van het stadhuis klimaatbestendig gemaakt, als onderdeel van het Europese klimaatprogramma UNaLab. Op dit moment werkt de gemeente hard aan het transformeren van het Victoriapark in de binnenstad.